AZERBAYCAN'IN İSTİKLAL SAVAŞI, 4. Bölüm – 1918

“Türkistan ile Osmanlı Türkleri arasındaki bağ uzun yıllardır kopmuştur. 
                         Eğer ben, Osmanlı ordularının başkomutanı olarak gelir ve Türkistan’ın 
      istiklali uğruna orada ölürsem, bu köprüyü kurmuş oluruz.”
                                                              
                                                              Turan Orduları Başkomutanı İsmail Enver Paşa!

IV-yazı

Quba ve Haçmaz'ın Kurtuluşu

Kuzey Kafkasya'da ulusal kuvvetlerin örgütlenmesi için hazırlıklar Mayıs 1918'de başladı. Bölge halkından, biri piyade, diğeri süvari tümeni olmak üzere iki alay kurulması planlandı. Dağıstan Türklerinden oluşturulacak bu askeri birlikler için, 6. Ordu 6. Tümeni ve 9. Ordu 11. Tümeni'nden 74 subay ve 577 çavuş ve erden oluşan bir "Teşkilat Tümeni" oluşturuldu.
Kurulacak 4. Piyade Tümeni, Doğu Cephesi'ndeki savaşlar sırasında Ruslar tarafından esir alınan ancak Bolşevik devrimi ve Rusya'daki kaostan yararlanarak kaçmayı başaran Albay Ahmed Şükrü Bey komutasındaydı. 1. Süvari Tümeni ise Albay Akif Bey komutasındaydı. Dağıstan Türklerinden kurulacak milli orduya liderlik edecek birlik, 15 Temmuz 1918'de görev bölgelerine doğru yola çıktı.
Türkiyeli komutanlar, Dağıstan'ın Temirhan-Şura bölgesi ile Gimri, Arkaz ve Kızılyar bölgelerinde Bolşeviklere karşı bir ordu kurmaya başladılar. Önce Osmanlı-Rus savaşında esir alınan bölgedeki Türk askerlerini bir araya topladılar, ardından Dağıstan Türklerinden 500 kişilik bir askeri birlik oluşturdular. Bu askeri birlikler, Mahaçkale'yi Bakü ve Derbent'e bağlayan demiryolunu kesmek için çalışmalara başladı. Dağıstan'da Bolşevik propagandasının yapıldığı bölgelerde ise, halkın Rus vaadini yerine getirmesini engellemek için çalışmalara başladılar.
Dağıstan'daki Türk karargâhı, kısa sürede örgütlediği askeri birliklerle Temirhan-Şura Cephesi'nde Arkaz, Gimri ve Kızılyar bölgelerindeki Bolşevik kuvvetlerine saldırdı. 5 Ağustos'a kadar süren çatışma sonuçsuz kaldı. Dağıstan'ın iç kesimlerinde çok güçlü bir direnişle karşılaşacaklarını anlayan Bolşevikler, karşı saldırı başlatmaya cesaret edemedi.

Kafkasya'nın en uç noktasında, Azerbaycan'ın kuzeydoğusunda yer alan Quba ve Haçmaz bölgelerinde yaşanan çatışmalarda, işgalci güçlere yönelik baskın başarılı oldu. 4. Tümen Komutanı (Albay) Albay Ahmed Şükrü Bey de Quba'daki çatışmalara katıldı. Quba'yı düşman işgalinden kurtarmak için, Süvari Binbaşı Sabri Bey komutasındaki yaklaşık bin kişilik bir milis kuvveti gece boyunca ilerleyerek Quba'nın kuzeyindeki Qusar yerleşimini ele geçirdi.
Burada dört makineli tüfek ve büyük miktarda mühimmatla birlikte bir Bolşevik müfrezesini ele geçirdi. Ardından Quba'ya yürüyerek 2 Ağustos'ta Bolşevik işgaline son verdi. ​​Bolşevikler Quba'dan kaçıp Haçmaz'a doğru ilerlerken, Kazımkend'deki milis kuvvetleri düşmanı kuşattı, ancak hiçbir başarı elde edemedi. Türk askeri birlikleri düşmanı takip ederek Haçmaz'a yürüdü, ancak düşman, Hazar Denizi'ndeki gemilerden gelen topçu ateşi sayesinde şehri 8 Ağustos'a kadar savunmayı başardı.
Güney Azerbaycan'daki Anzali üzerinden Bakü'ye varan ve Kafkas İslam Ordusu'na karşı koyamayacağını anlayan çarlık yanlısı Biçerahov, oradan trenle Haçmaz'a geldi. Türk birliklerinin takibi sonucunda Albay Biçerahov, 11 Ağustos'ta buradan ayrılarak kuzeydeki Derbent'e geçti. Biçerahov'un birlikleri Haçmaz'dan ayrılır ayrılmaz Türk milis güçleri şehre girdi. Ardından Albay Biçerahov'un birliklerini Derbent'e kadar takip ettiler. Ancak hiçbir sonuç alınamadı.
Quba ve Haçmaz'ın düşman işgalinden kurtarılması ve bölgenin kontrolüne geçmesi sonucunda, Dağıstan ile Rusya ve Bakü arasındaki demiryolu ve kara yolu tamamen Türklerin eline geçti. Ayrıca, bölgedeki Bolşevik propagandası da engellendi.

Derbent'in Kurtuluşu

Kafkas İslam Ordusu Komutanı Nuru Paşa, 20 Eylül 1918'de 15. Piyade Tümeni Komutanı Yarbay Süleyman İzzet Bey'e Dağıstan'ın ele geçirilmesi emrini gönderdi. Süleyman İzzet, Birinci Dünya Savaşı'nda 15. Piyade Tümeni'nin Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya'daki Harekât ve Muharebeleri, s. 61 Kafkas İslam Ordusu'nun Kuzey Kafkasya'daki askeri harekât planı şöyleydi: Dağıstan askeri harekâtında eğitilen 15. Piyade Tümeni, Haçmaz istikametine hızla ilerleyecek ve Derbent kısa sürede ele geçirilecekti. Askeri birlikler şehre 5 kilometre kadar yaklaşacak ve orada mevzilenecekti. Elde edilen mevziler, 107. Kafkas Alayı'ndan oluşan Derbent müfrezesine devredilecek ve bu birlik bazı askeri güçlerle takviye edilecek, ardından 15. Piyade Tümeni geri çekilecekti. Haçmaz müfrezesi de 15. Piyade Tümeni'ne bağlı olacaktı.
Gerekli hazırlıklar tamamlandıktan sonra 15. Piyade Tümeni'nin bir kısmı 1 Ekim günü Bilacari istasyonundan Dağıstan'a trenlere bindirildi. 15. Piyade Tümeni'ne bağlı 56. Alay önce yola çıktı, 36. Alay ise daha sonra hareket edecekti. Quba ve Haçmaz bölgelerini düşman işgalinden kurtaran Binbaşı Sabri Bey komutasındaki Haçmaz Müfrezesi de, tümenin toplanma noktası olan Haçmaz'daki Türk birliklerine katılmaya başladı. 38. Piyade Alayı'nın ana muharip personelinden bir birliğinin Bakü'de tutulması emredildi. Bu nedenle, muharebe gücü önemli ölçüde zayıfladı ve Haçmaz bölgesindeki kuvvetlerle güçlendirilmesi planlandı.
Süleyman İzzet, Birinci Dünya Savaşı'nda 15. Piyade Tümeni'nin Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya'daki Hareketleri ve Muharebeleri, s. 68 15. Piyade Tümeni'ne daha sonra iki zırhlı tren verilecekti. Bu askeri harekât devam ederken, 15. Piyade Tümeni'nin İstanbul'a gönderilmesi meselesi ortaya çıktı. Bu nedenle, Dağıstan harekâtına katılacak olan 38. Piyade Alayı personeli Bakü'de trenin kalkmasını beklerken, Nuru Paşa, Ağdam'dan teftişlerde bulunduğu Haçmaz'a gitmek üzere Bakü'ye geldi.
15. Piyade Tümeni'nin karargâhı ve Dağıstan harekâtına katılacak kuvvetler 2 Ekim'de Haçmaz'a ulaştı ve bölgedeki komutanlar durum hakkında istişarelerde bulundu. Öncü kuvvetler ayrıca Ferhadkend ve Orucabad hatlarına da konuşlandırıldı. Nuru Paşa, Dağıstan harekâtını izlemek ve hazırlıkları yakından görmek için 4 Ekim'de trenle Haçmaz'a gitti. Buradan Guba'ya doğru yola çıktı. Arabayı yollarda durduran Türkler, Nuru Paşa'yı ekmek ve tuzla karşıladılar. Haçmaz'a halkın büyük sevgisiyle giren Nuru Paşa, orada yaşayan Türklerle yaptığı görüşmelerde, onlardan vatanlarını geri almalarını ve bu amaçla oğullarını asker olarak göndermelerini istedi.
Türk ordusunun Derbent'e doğru yürümeye hazırlandığını öğrenen Bicherakhov, Mahaçkale'den Derbent'e 300 kişilik bir birlik getirdi. Buradaki mevzilerini sağlamlaştırdıktan sonra savunmayı güçlendirmek istedi. Askeri harekât biraz gecikirse düşmanın daha da güçleneceğini düşünen komutanlar, 38. Piyade Alayı'nın cepheye ulaşmasını beklemeden 56. Piyade Alayı'nı Derbent yönüne kaydırmaya karar verdiler.
Böylece Dağıstan'ı düşman işgalinden kurtarmak için beklenen askeri müdahale 5 Ekim'de başladı. Cepheye yeni varmış olan 56. Piyade Alayı, 38. Alayın ileri birlikleriyle birlikte Derbent bahçelerini geçtikten sonra, istasyon çevresinde pusu kurmuş olan Bicherakhov kuvvetleriyle karşılaştı. Kanlı çatışmaların ardından, İstasyon'dan çekilen Bicherakhov kuvvetleri, akşama doğru Derbent Kalesi ve Gala Deyirmani bölgesinden de uzaklaştırıldı. Havanın karardığını gören komutanlar, asker kaybını önlemek için hareketi durdurdu. Ertesi gün, Türk silahlı kuvvetlerinin sert saldırısına dayanamayan düşman, şehrin dört bir yanına dağıldı. 56. Piyade Alayı, 6 Ekim saat 10.45'te şehre girerek Derbent'in tamamını ele geçirdi.
15. Piyade Tümeni Kurmay Başkanı Yarbay Süleyman İzzet Bey, öğle saatlerinde karargâhıyla birlikte Derbent'e girdi. Süleyman İzzet Bey, Derbent'in ele geçirilmesini şöyle anlatıyor: Öğleden sonra müfreze karargâhıyla şehre girdim. Daha önce verdiğim emir uyarınca, şehirdeki asayişten sorumlu subay ve erlerin çalışmalarını yönettim ve belediye başkanı Müslim İsrafilov'u hükümetin başına atadı.
Derbent'in ana caddelerine ve meydanlarına Türk bayrağı çekildi. Bakü'nün düşman işgalinden kurtarılmasında başarılı sonuçlar gösteren 56. Alay, Derbent'te de benzer faaliyetleriyle öne çıktı. 38. Alay şehre batıdan girdi. Düşmanın en az 800 piyade, sekiz makineli tüfek ve bir zırhlı treni vardı. 
Hazar Denizi'nde, Rus Çarlık ordusuna ait Ardahan ve Kars savaş gemileri, topçu ateşiyle muharebelere destek verdi. Düşman, asker ve silah bakımından 56. Alay'dan üstündü. Derbent'i ele geçiren 56. Piyade Alayı'nın muharebe gücü 679 askerden oluşuyordu. 12 makineli tüfek ve 12 top bulunuyordu. Derbent'te, biri arka kapağı sökülmüş olmak üzere üç top ve dört makineli tüfek düşmandan ele geçirildi. 15. Piyade Tümeni, Bakü'nün 210 kilometre kuzeyindeki Derbent'e ilerleyerek bölgeyi sadece beş günde ele geçirdi.
Albay Bicherakhov, Derbent'i savunan kuvvetlerin komutanı Albay Bertrand'ı beceriksizlikle suçladı, görevinden aldı ve tutuklattı. 6-7 Ekim gecesi, Bicherakhov'un kuvvetleri zırhlı bir trenle 15. Piyade Tümeni'ne karşı cepheyi yarmaya çalıştı. Ancak Türk birlikleri tarafından geri püskürtüldüler. Trenden açılan bir vagonda, mühimmatlı bir makineli tüfek ve birinin arka kapağı çıkarılmış iki top ele geçirildi. Gece meydana gelen bu olayın ardından, 7 Ekim sabahı, 8 makineli tüfek ve 4 top eşliğinde 880'e yakın düşman piyadesi, 56. Piyade Alayı'na karşı bir saldırı başlattı. Bu saldırı da püskürtüldü. 9 Ekim'de Derbent'in doğusundaki dağlık ve ormanlık alana çekilen Bicherakhov birlikleriyle kanlı çatışmalar yaşandı. Rus birlikleri 12 ve 13 Ekim'de de taarruz manevraları yaptı, ancak her seferinde yenilerek ağır kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kaldı.

KURBAN VAHİDOV. Askeri-tarihsel araştırmacı – yazar

#Erdoğan  #Karabağ #Barınajans #Barinajans #Hasan Barın #Donald Trump #Gaza #KalbimizSumud #TekGündemKademe #Kıskanmak #Benfica #Netanyahu #Türk Metal #O.C #Ferzan maral #İOS 26 #Masuka #Asgari #Gökmen #Işık Ökte #Kenan Yıldız #TekGündemKademe #Sedat Peker #Maliye Bakanı Mehmet Şimşek #Hakan Bilal Kutlualp