Semerkand’da yaşanan bir diplomatik "kurioz", Rusya'nın Orta Asya'daki etkisinin giderek zayıfladığının işareti oldu. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Semerkand ziyareti sırasında, Özbekistan'ın Batı ile açılımını ve Moskova’ya mesafesini gösteren önemli mesajlar verildi.
“İngilizler nereden çıktı?” "Kommersant" gazetesinin haberine göre, Lavrov, Semerkand’da İkinci Dünya Savaşı'nda hayatını kaybedenlerin annelerini simgeleyen “Kederli Anne” anıtını ziyaret etti. Çelenk bırakmak isterken, anıt üzerinde yalnızca Özbekçe ve İngilizce yazılar olduğunu fark etti. Tecrübeli bir diplomat olmasına rağmen, Lavrov, etik sınırları aşarak doğrudan sordu: “Sizde İngilizler nereden çıktı?” Rehber ise kibarca yanıtladı: “Şehir bir turizm merkezidir.” Bununla yetinmeyen Lavrov, Özbekistan’da Rusça bir yazının bulunmamasını da eleştirdi. Ancak Özbekistan Dışişleri Bakanı Bahtiyor Saidov bu tartışmaya müdahil olmadı.
Taşkent’ten Soğukkanlı Yanıt Lavrov, ziyareti sırasında düzenlenen basın toplantısında Rus dilinin önemine dikkat çekti ve Özbekistan’daki Rusça konuşan nüfusun haklarının korunması nedeniyle Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’e teşekkür etti. Ancak Taşkent’in cevabı doğrudan ve dikkat çekiciydi. Özbekistan Parlamentosu Milletvekili Adiljon Tojiyev, Lavrov’a dolaylı ama net bir mesaj verdi: “Yabancı dilin yapay şekilde dayatılması sevgi oluşturmaz, aksine tepkiye yol açar. Saygı talep edilmez – kendiliğinden doğar. Eğer Moskova'nın merkezinde Özbekçe bir yazı görürsek, belki o zaman biz de düşünürüz.” Bu sözler, Özbekistan'ın Rusya’ya yönelik eski bağımlılık ilişkisini tamamen geride bırakmak istediğinin açık bir göstergesiydi.
Avrupa Birliği Orta Asya’da – Moskova Rahatsız Lavrov’un Semerkand ziyaretinin Avrupa Birliği-Orta Asya Zirvesi’nden yalnızca 20 gün sonra gerçekleşmesi dikkat çekici. Lavrov’un “Sizde İngilizler nereden çıktı?” sorusu aslında daha derin bir rahatsızlığın dışa vurumuydu: Semerkand’da Batı’nın, özellikle de Avrupa’nın artan etkisi. Özbek tarafının verdiği yanıt ise netti: “İş birliği dayatılmaz – doğal gelişir.”
Moskova’nın Hesapları Resmî olarak Lavrov’un ziyareti, Zafer Günü kutlamalarına hazırlık amacı taşıyordu. Moskova, Cumhurbaşkanı Mirziyoyev’in 9 Mayıs'ta Moskova’daki geçit törenine katılıp katılmayacağını öğrenmek istiyordu. Büyük ihtimalle Mirziyoyev Moskova'ya gidecek. Ancak, Rusya'nın BDT ülkelerine sunmayı planladığı "Büyük Avrasya" projesine Özbekistan’ın ne ölçüde destek vereceği belirsiz. Ayrıca birkaç gün önce Putin, Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ile bir telefon görüşmesi yapmıştı. Hemen ardından Lavrov’un Semerkand ziyareti geldi. Ancak "Kommersant" gazetesi, ziyaret sırasında Rusya ile Özbekistan arasında ciddi görüş ayrılıklarının ortaya çıktığını vurguladı.
Orta Asya Kendi Yolunda Orta Asya’nın iki lider ülkesi – Kazakistan ve Özbekistan – artık Moskova'nın eski etki alanı olmayı istemiyor. Moskova, Tokayev ve Mirziyoyev’i kazanamazsa, "Büyük Avrasya" projesi jeopolitik ağırlığını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalacak. Şimdi bütün gözler Vladimir Putin’in Orta Asya konusunda atacağı yeni adımlarda.
Orta Asya, tarihi boyunca büyük güçlerin etkisi altında kalmış bir bölge olarak, artık kendi bağımsızlık ruhunu daha belirgin bir şekilde ortaya koyuyor. Özellikle Kazakistan ve Özbekistan gibi ülkeler, Moskova'nın eski etkisiyle bağlarını koparmaya ve Batı ile daha yakın ilişkiler kurmaya çalışıyor. Bu durum, Orta Asya'nın jeopolitik geleceğini yeniden şekillendiriyor ve bölgedeki yeni güç dengeleri için önemli bir dönüm noktası teşkil ediyor. Bu süreç, aynı zamanda Orta Asya'nın Batı ile olan ilişkilerini derinleştirirken, Rusya'nın bölgedeki nüfuzunu kaybetme riskini de gözler önüne seriyor. Moskova'nın Orta Asya'daki etkisini sürdürebilmesi, yalnızca ekonomik işbirliklerine değil, aynı zamanda bölgeye yönelik daha dengeli ve saygılı bir yaklaşım sergilemesine bağlı olacak.
