Kazakistan, 25 Ekim'de Ulusal Günü'nü kutluyor ve bu yıl Kazakistan ile Avrupa Birliği, Aralık 2015'te imzalanan Genişletilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması'nın (EPCA) 10. yıl dönümünü birlikte kutluyor. EPCA, AB–Kazakistan ilişkileri için geliştirilmiş bir hukuki temel oluşturdu.
O tarihten bu yana Kazakistan, Avrupa Birliği'nin bölgede en güçlü ve en güvenilir ortağı hâline geldi. AB, Kazakistan'ın attığı sayısız adımla Avrupa için vazgeçilmez bir ortak olduğunu defalarca teyit etti. Gerçekten de AB ile ortaklık, Kazakistan dış politikasının temel taşlarından biridir. Genişletilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (EPCA), AB–Kazakistan ikili ilişkilerinin dayanağını oluşturmakta ve 29 farklı alanda işbirliği için hukuki bir çerçeve sağlamaktadır.
Kazakistan ile Avrupa Birliği arasındaki giderek büyüyen ortaklık; dijital dönüşümden altyapı gelişimine, ulaşımdan eğitime ve yatırıma kadar birçok alanı kapsamaktadır.
Bu nedenle, Haziran 2025'te Kazakistan ve Avrupa Birliği (AB), Kazakistan–AB Siyasi Konfigürasyon İşbirliği Komitesi'nin (CCPC) 22. toplantısı sırasında stratejik bağlarını derinleştirme konusundaki kararlılıklarını bir kez daha teyit ettiler. Toplantı, Avrupa Dış Eylem Servisi'nin Avrupa ve Orta Asya'dan sorumlu Genel Müdürü Luc Devigne ile Kazakistan'ın eski Dışişleri Bakan Yardımcısı Roman Vassilenko arasında gerçekleşti.
The Astana Times'ın haberine göre, "diyalog, Kazakistan, Avrupa Birliği ve üye devletleri arasındaki Genişletilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması'nın (EPCA) etkin uygulanmasına özel önem verilerek, ikili ilişkilerdeki mevcut dinamiklerin değerlendirilmesi ve gelecekteki fırsatların araştırılması üzerine odaklandı."
Bu, Avrupa Birliği'nin Orta Asya'daki bir ortakla böyle bir anlaşma imzaladığı ilk örnekti. EPCA, Avrupa Birliği ve üye devletlerine; ticaret ve yatırımın teşviki, adalet ve içişlerinde işbirliği, ekonomik ve finansal işbirliği, enerji, ulaştırma, çevre ve iklim değişikliği, istihdam ve sosyal işler, kültür, eğitim ve araştırma gibi kilit politika alanlarında Kazakistan ile işbirliğini güçlendirme imkânı sağlamaktadır.
Güçlü bir ortaklığın on yılı — AB–Kazakistan ilişkilerinin yirmi beş yılı.
Avrupa Birliği (AB) ve Kazakistan arasında yakın ekonomik ve ticari ilişkiler kurulmuştur. AB, Kazakistan'ın en büyük dış yatırımcısı ve en büyük ticaret ortağı olmaya devam etmekte olup, Avrupa Dış Eylem Servisi'nin resmi verilerine göre Kazakistan'ın toplam ticaretinin %32,4'ünü oluşturmaktadır. 2024 yılında ikili ticaret hacmi, 2023'e göre %16,9 artışla 48,7 milyar dolara ulaştı; ihracat 38,1 milyar dolar, ithalat ise 10,6 milyar dolar oldu. Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesi'ne göre bu ticaret, enerji kaynaklarının önemli ölçüde ihracatını ve makine ile ekipman ithalatını kapsamaktadır.
Dışişleri Bakanı Yermek Koşerbayev, Avrupa Birliği'nin Kazakistan Cumhuriyeti Büyükelçisi ve AB Delegasyonu Başkanı Aleška Simkić ile stratejik ortaklığın 10. yıldönümü vesilesiyle bir araya geldi.
Bugün Kazakistan'da enerji, imalat, finans, lojistik ve dijitalleşme gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösteren 3.000'den fazla Avrupa sermayeli şirket bulunmaktadır — Shell ve TotalEnergies'ten Siemens, Airbus ve Schneider Electric'e kadar. 2005 yılından bu yana Avrupa yatırımları 200 milyar doları aşmıştır.
7 Kasım 2022'de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ve Kazakistan Başbakanı Alikhan Smailov, Sürdürülebilir Hammaddeler, Bataryalar ve Yenilenebilir Hidrojen Değer Zincirlerinde Stratejik Ortaklıklar Hakkında Mutabakat Zaptı'nı (MoU) imzaladılar.
O gün Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen şöyle dedi:
"Hammadde, rafine edilmiş malzemeler ve yenilenebilir hidrojenin güvenli ve sürdürülebilir tedariki, ekonomilerimiz için yeni ve daha temiz bir temel oluşturmak açısından kilit bir unsurdur; özellikle fosil yakıtlara olan bağımlılığımızdan uzaklaşırken. Bu ortaklık, Avrupa'nın Küresel Geçit (Global Gateway) stratejisi ve REPowerEU planının hedefleri doğrultusunda, daha yeşil ve dirençli bir gelecek için ortak ülkelerle işbirliği yapma kararlılığını göstermektedir. Kazakistan Başbakanı Sayın Smailov'a çabalarından dolayı teşekkür ediyor ve işbirliğimizin devamını dört gözle bekliyorum."
Bu ortaklık üç temel işbirliği alanına dayanmaktadır:
• Hammaddeler, bataryalar ve yenilenebilir hidrojenin stratejik değer zincirlerinde daha yakın ekonomik ve endüstriyel entegrasyon;
• Hammadde, batarya ve yenilenebilir hidrojen tedarik zincirlerinin dayanıklılığının artırılması;
• Kapasite geliştirme, beceriler, araştırma ve yenilik alanlarında ikili işbirliğinin güçlendirilmesi (Avrupa Komisyonu'na göre).
Kazakistan, gerçekten de kritik hammaddeler alanında stratejik bir rol oynamaktadır. Ülke, Avrupa Komisyonu'nun Kritik Hammaddeler Yasası'nda (Critical Raw Materials Act) tanımlanan 34 elementin 33'üne sahiptir. Zengin maden kaynakları ve yenilenebilir enerji potansiyeliyle Kazakistan, Avrupa'nın temiz teknoloji sektörlerindeki tedarik zinciri dayanıklılığını güçlendirme çabalarını desteklemeye elverişlidir.
Küresel enerji dönüşümü hız kazanırken, Avrupa Birliği yeşil teknolojiler için gerekli kritik minerallerin tedarikini güvence altına alma yönündeki çabalarını artırmaktadır. Bu stratejinin merkezinde, doğal kaynaklar bakımından zengin bir Orta Asya ülkesi olan Kazakistan yer almaktadır ve ülke Batılı güçlerin artan ilgisini çekmektedir. Örneğin AB, Kazakistan'ın Karaganda bölgesinde bulunan Sarytogan grafit yatağını, ülkenin Sanayi ve İnşaat Bakanlığı'na göre stratejik girişimler listesine dahil etmiştir.
Geçtiğimiz yıl Aralık ayında Brüksel'de yapılan bir dizi toplantıda, AB ve Kazak hükümeti temsilcileri stratejik hammaddeler alanındaki işbirliğinin artan önemini vurguladı. Norveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (NUPI) İklim ve Enerji Araştırmaları Grubu Başkanı Roman Vakulçuk şu açıklamayı yaptı:
"Kazakistan çok çeşitli mineral rezervlerine sahip. Ülkeyi gerçekten benzersiz kılan şey, farklı minerallerin ülke toprakları içinde birbirine yakın konumlanmış olmasıdır."
Nadir minerallere yönelik artan ilgiyi takiben Avrupa Komisyonu, 9–13 Aralık 2024 tarihleri arasında Brüksel'de Hammaddeler Haftası'nı düzenledi. Bu kapsamda Kazakistan Büyükelçiliği, ülkenin maden çıkarımı konusundaki kritik rolünü vurgulamak amacıyla iki toplantıya ev sahipliği yaptı. Kazakistan'ın rezervleri 230 milyon ton olarak tahmin edilirken, dünya genelindeki rezervler 570 milyon ton civarındadır. Ülke, çinko rezervlerinde dünyada beşinci, cevher rezervlerinde sekizinci sırada yer almakta ve bakır, kadmiyum ve boksit rezervlerinde ilk 20 ülke arasında bulunmaktadır.
EPCA'nın ticaret ve iş dünyasına ilişkin hükümleri; hizmet ticareti, hammadde ve enerji ile fikri mülkiyet hakları gibi farklı alanlarda AB ve Kazak şirketleri için daha elverişli bir düzenleyici ortam sağlamayı amaçlamaktadır.
Kazakistan, doğal kaynaklarıyla dikkat çekmeye devam etmektedir. Ülke; petrol, doğal gaz, kömür, metaller ve dünya rezervlerinin %40'ına denk gelen uranyum bakımından zengindir. ARTE'nin "Dünyaların Kavşağında Orta Asya" adlı belgeselinde belirtildiği gibi, Kazakistan bölgesel ekonominin lokomotifi olup Orta Asya GSYİH'sinin üçte ikisini elinde bulundurmakta, aynı zamanda tüm taraflarla dengeli ilişkiler kurarak ortaklıklarını ve uluslararası anlaşmalarını genişletmektedir.
Kazakistan ayrıca AB'nin en büyük nükleer enerji tedarikçisidir ve Birliğin uranyum talebinin %21'inden fazlasını karşılamaktadır. Öte yandan Avrupalı çokuluslu şirketler, Kazakistan'ın hidrokarbon üretiminde önemli bir role sahiptir. Fransız TotalEnergies, İngiliz-Hollanda ortaklığı Shell ve İtalyan Eni, Kaşagan sahasındaki hisselerin her biri %16,81 olmak üzere toplamda %50'den fazlasına sahiptir. Eni, Karachaganak sahasında %29,25 hisseye, Shell ise Arman sahasında %50 hisseye sahiptir.
Çevre ve iklim değişikliği konularındaki ikili diyaloglar, EPCA çerçevesinde Enerji, Ulaştırma, Çevre ve İklim Değişikliği Alt Komitesi bünyesinde gerçekleştirilmektedir.
Kazakistan'ın Brüksel Büyükelçiliği'ne göre ulaştırma bağlantısallığı, Kazakistan–AB çok yönlü ortaklığının derinleştirilmesinde kilit önceliklerden biri olarak görülmektedir. Kazakistan ve AB, Küresel Geçit (Global Gateway) girişimi kapsamındaki işbirliğini olumlu değerlendirmiştir. Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, geçen yıl Nisan ayında yaptığı açıklamada, altyapının geliştirilmesine yönelik 12 milyar avroluk bir yatırım paketinin ayrıldığını duyurmuştur.
Bağlantısallık, iki tarafın gündeminde önemli bir yer tutmaktadır. Trans-Hazar Uluslararası Ulaştırma Koridoru veya diğer adıyla Orta Koridor, Çin'i Kazakistan üzerinden Avrupa'ya bağlayan uygulanabilir bir kara güzergâhı olarak giderek daha fazla önem kazanmaktadır (Ismailov, Times.ca, 30 Temmuz 2025).
Genişletilmiş Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması'nın imzalanmasının üzerinden geçen on yılın ardından AB–Kazakistan ilişkileri, Orta Asya'da stratejik, ekonomik ve siyasi işbirliğinin örnek modeli hâline gelmiştir. Karşılıklı güven, ortak hedefler ve sürdürülebilir kalkınma vizyonu üzerine inşa edilen bu ortaklık; kritik hammaddelerden yeşil enerjiye, ulaştırmadan dijital yeniliklere kadar yeni alanlara genişlemeye devam etmektedir.
Her iki taraf da geleceğe bakarken, EPCA'nın Avrupa ile Asya'yı birbirine bağlayan dinamik ve geleceğe dönük ilişkilerin temel taşı olmaya devam ettiğini teyit etmektedir.
Bibliography
Anewz. (2025, October 20). Kazakhstan and the EU deepen strategic partnership in green energy. https://anewz.tv/region/central-asia/14188/kazakhstan-and-the-eu-deepen-strategic-partnership-in-green-energy/news
European External Action Service. (2023, October 19). The European Union and Kazakhstan. EEAS. https://www.eeas.europa.eu/kazakhstan/european-union-and-kazakhstan_en?s=222 [eeas.europa.eu]
EUREFLECT Ten Years of the EU–Kazakhstan Enhanced Partnership - https://eureflect.com
European Economic and Social Committee. (2025, March 25). Enhancing cooperation between CSOs in the European Union and Kazakhstan. https://www.eesc.europa.eu/en/news-media/press-summaries/enhancing-cooperation-between-csos-european-union-and-kazakhstan [eesc.europa.eu]
European Commission. (2022, November 30). EU strengthens raw materials supply chains with Kazakhstan. [Press release]. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_6585 [ec.europa.eu]
European Commission. (2022, November 7). EU strengthens raw materials supply chains with Kazakhstan [Press release]. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_6585 [ec.europa.eu]
Ismailov, V. (2025, July 30). EU–Kazakhstan relations: Strategic cooperation amid geopolitical shifts. The Times of Central Asia. https://timesca.com/eu-kazakhstan-relations-strategic-cooperation-amid-geopolitical-shifts/ [timesca.com]
Kazinform. (2025, October 19). Kazakhstan, EU continue bolstering co-op, marking 10th anniversary of strategic partnership. https://qazinform.com/news/kazakhstan-eu-continue-bolstering-co-op-marking-10th-anniversary-of-strategic-partnership-2db180
Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Kazakhstan. (2025, October 19). Kazakhstan and the European Union signed a Protocol on amendments to the Enhanced Partnership and Cooperation Agreement. GOV.KZ. https://www.gov.kz/memleket/entities/mfa-brussels/press/news/details/1086475?lang=en
Omirgazy, D. (2025, June 18). Kazakhstan, EU reaffirm strategic partnership at Cooperation Committee meeting. The Astana Times. https://astanatimes.com/2025/06/kazakhstan-eu-reaffirm-strategic-partnership-at-cooperation-committee-meeting/ [astanatimes.com]
Soysal, D. (2025, June 5). Kazakhstan: A strategic partner for Europe in the race for critical minerals. Eurasia Focus. https://eurasiafocus.com/kazakhstan-a-strategic-partner-for-europe-in-the-race-for-critical-minerals/ Stevens, C. (2025) Kazakhstan and the European Union: A decade of strategic partnership, shared vision, and growing interdependence – EU Reporter